ÇevreBilgileri
POLİKLORLU BİFENİL VE POLİKLORLU TERFENİLLER (PCB VE PCT’LER)
PCB’LERİN KİMYASAL YAPISI
• Molekül ağırlığı: Klor içeriğine bağlı olarak değişir. (188 – 494)
• Fiziksel durumu: Sıvı ve yağ görünümündedir.
• Klor içeriği: %16 - %68 (kütlece)
• İzomer sayısı: Teorik olarak 209 adettir.
• CAS Numarası: 1336-36-3
• Rengi: Saf PCB renksizdir, ancak ticari karışımları açık sarıdan koyuya doğru değişim gösterebilir.
• Yoğunluğu : Klor içeriğine bağlı olarak 1.15 –1.6 gr / cm3 arasında değişir.
PCB’ LERİN YAPI VE ÖZELLİKLERİ
• Kalıcıdırlar,
• Dünyanın her yerinde yayılım göstermektedirler,
• Yanma gazları Dioksin ve Furan içerir,
• Bütün canlıların üreme yetisini azaltır,
• Genlerin değişimine neden olabilir (mutasyon riski).
PCT’LERİN KİMYASAL YAPISI
Molekül Ağırlığı: Klor içeriğine bağlı olarak değişir.
Fiziksel durumu: Sıvı ve yağ görünümündedir.
• CAS Numarası: 61788-33-8
Rengi: PCB’lerde olduğu gibi saf PCT renksizdir, ancak ticari karışımları açık
sarıdan koyuya doğru değişim gösterebilir.
PCT’LERİN YAPI VE ÖZELLİKLERİ
Düşük sıcaklıkta kristalleşmezler,
• Ateşe dayanıklıdırlar,
• Buhar basınçları çok düşüktür (4 x 10-5 ---6.7 x 10-7 torr),
• Elektrik iletkenlikleri çok düşüktür,
• Termalkısa devrelere karşı dayanıklıdırlar,
• Buhar halinde iken havadan ağır olmalarına rağmen hava ile karıştıklarında patlama riski yoktur,
• Çok yüksek kimyasal kararlılığa sahiptirler (Yapılan test sonuçlarına göre bazı aktif metal
ve oksijene maruz bırakıldıklarında 170°C ýe kadar kimyasal yapılarında bir bozulma görülmemiştir.),
• Suda çözünmezler (Yağlar ve Hidrokarbonlarda ise iyi çözünürler).
PCB ‘NN KULLANIM ALANLARI
1. Tamamen Kapalı Sistemlerde
– Transformatörler
– Kapasitörler (Lamba Balastları)
– Elektrik anahtarları
– Elektrik kabloları
– Elektrik motorları ve mıknatısları (çok küçük miktarlarda)
2. Kısmen Kapalı Sistemlerde
– Hidrolik sistemler
– Isı transfer sistemler (ısıtıcılar, ısı dönüştürücüler)
3. Açık sistemlerde
– Plastik içinde yumuşatma maddesi
– Binalarda yalıtım maddesi-Eklem noktalarında
– Boya ve diğer astar malzemelerinde
– Mürekkep ve karbonsuz kopya kağıtlarında
– Pestisitlerde
– Yüzey kaplamalarda
– Yapıştırıcılarda
– Yağlayıcı maddelerde
- Yangın geciktiricilerde
Özetle PCB’ler genelde aşağıdaki amaçlarla kullanılmıştır:
• Transformatör ve Kondansatörlerde izolasyon maddesi,
• Plastik içinde yumuşatma maddesi, Yanıcılığı yavaşlatan,
renklendirmelerde ve vernikte
• Binalarda yalıtım maddesi-Eklem noktalarında
• Hidrolik tesisatlarda katkı maddesi
PCB’LERİN SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ
PCB’lerin kalıcı organik kirletici olarak sınıflandırılmalarına neden olan 4 temel
özelliği mevcuttur. Bunlar;
• 1.Yüksek oranda toksiktir, yani çevre ve insan sağlığı için zararlı ve tehlikelidir.
• 2.Kalıcı: Doğada ve bulundukları yerlerde daha az zararlı formalarına dönüşmeleri için oldukça uzun süre geçmesi gerekmektedir.
• 3.Kullanıldıkları bölgelerde kolayca buharlaşabilme ve atmosferde uzun mesafeler boyunca taşınabilme özelliğine sahiptir. Ayrıca atmosfer aracılığıyla sulara karışmakta, tatlı ve tuzlu suların hareketi ile (yer altı suları da dahil) taşınmaktadırlar. Sonuç olarak, dünya üzerinde hiç kullanılmadıkları, yerleşim bulunmayan ve insanlara çok uzak bölgeler dahil oldukça yaygın bir dağılım göstermektedir.
• 4. PCB’ler organizmalarda özellikle yağ içeren dokularında birikim yapma ve karasal ve sudaki besin zincirleri boyunca aktarılma eğilimine sahiptir.
Bu özelliklerinden dolayı PCB’ler insan ve çevre sağlığı üzerinde bazı olumsuz etkilere neden olmaktadırlar.İş yerlerinde PCB’ye maruz kalan işçiler ve genel olarak halkın bu maddelere maruziyetleri ve bunların sağlık üzerindeki etkileri pek çok bilim adamı tarafından yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Eğer yüksek miktarda maruziyet söz konusu ise özellikle cilt üzerinde kızarıklıklar, lekeler ve akneler meydana gelmektedir. İşçiler üzerinde yapılan çalışmalar PCB’nin akciğerler, burun ve diğer solunum organlarında irritasyona (tahriş) ; gastrointestinal rahatsızlıklara, kan ve karaciğerde değişiklikler ve depresyona neden olduğunu ortaya koymuştur. Özellikle PCB’li trafoların bakım, onarım işlerinin yapıldığı çalışma ortamlarında, binaların elektrik tesisatlarında ve elektrik üretim sistemlerinde ve atık depolama alanlarında çalışan işçilerin ve bunlara yakın alanlarda yaşayan halkın bu maddeye daha yüksek oranda maruz kaldıkları belirlenmiştir.
PCB’LERİN ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLERİ
PCB ve PCT’ler bozunmaya karşı oldukça dirençli oldukları için çevrede uzun süre kalma eğilimi göstermektedirler. Suda çözünmezken, yağda çözünürlükleri çok yüksek olduğu için canlı organizmaların yağ dokularında birikirler. Çevre üzerindeki olumsuz etkileri kuş ve deniz memelileri üzerinde yapılan çalışmalarla ortaya konmuştur. Özellikle kuş ve deniz memelilerinin Üreme sistemi üzerinde olumsuz etkileri olduğu saptanmıştır.
MEVZUAT
Poliklorlu Bifenil v Poliklorlu Terfenillerin Kontrolü Hakkında Yönetmelik 27.12.2007 tarih ve 26739 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Tanımlar
Arındırma: PCB ile kirlenmiş sıvı, ekipman ve her türlü malzemenin güvenli koşullar altında yeniden kullanılmasını, geri dönüşümünü ya da bertarafını mümkün kılan tüm işlemler ile PCB’li ekipmanlardaki sıvıların, PCB içermeyen uygun sıvılarla değiştirilmesini,
Bertaraf: Ek-6’da belirtilen D8, D9, D10, D12 ve D15 bertaraf yöntemlerinden bir veya bir kaçı ile PCB’lerin zararsız hâle getirilmesi işlemlerini,
Genel İlkeler
- Kullanılmış PCB, PCB ve PCB içeren ekipman ithalatı yasaktır. Bunların ihracat işlemlerinde, 14/3/2005 tarihli ve 25755 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uygulanır.
- 12 nci maddeye tabi madde ve ekipmanların en geç 2025 yılı sonuna kadar arındırılması ve/veya bertaraf edilmesi zorunludur.
- Bu Yönetmeliğin 12 nci maddesine göre envantere tabi olmayan PCB içeren ekipmanlar ya da diğer ekipmanlardaki PCB’li parçalar lisanslı tehlikeli atık bertaraf tesislerinde bertaraf edilir.
- PCB’lerin gemilerde yakılarak bertaraf edilmesi (D11) yasaktır.
- Ek-4’te belirtilen madde ve ekipmanların üreticileri, ürün bilgisi açıklamalarında "PCB içermez" ibaresine yer vermekle yükümlüdür.
- İzolasyon sıvıları eksilmiş olan transformatörlerin, PCB içeren izolasyon maddeleriyle tekrar doldurulması yasaktır. İlave edilecek veya yenilenecek sıvıların, 15 inci maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen özellikleri taşıması gerekir.
- PCB içeren transformatörlerin iyi çalışma düzeninde ve sızdırmaz olması koşuluyla, bu Yönetmeliğe göre arındırılıncaya, servis dışına alınıncaya ve/veya bertaraf edilinceye kadar, içerdikleri PCB’nin teknik şartları sağlaması veya dielektrik kalitesine ilişkin özelliklerin sağlanması amacıyla bakımlarına devam edilebilir. Ancak, iç aksamı hasar görmüş PCB’li transformatörlerin onarımı yapılamaz, bunların doğrudan bertarafı sağlanır.
PCB’leri elinde bulunduranların yükümlülükleri
- Bakanlığa bildirimde bulunmak ve Bakanlıktan envanter kayıt numarası almak,
- Arındırma ve/veya bertaraf işleminden sonra envanter bilgilerindeki değişiklikleri Bakanlığa bildirmek,
- PCB analizlerini yaptırmak,
- Etiketleme yapmak veya yaptırmak
- Geçici depolama alanlarında gerekli hususları uygulamak,
- Uygun olarak taşıma yapmak,
- Tehlikelere karşı PCB’li ortamlarda gerekli önlemleri almak,
- Arındırma ve/veya bertaraf işlemlerini yapmak veya yaptırmak,
PCB analizleri
Ekipman ve izolasyon sıvıları içindeki PCB içeriğinin ön tespiti yapılır. Ön tespit sonucunun 50 ppm ve üzerinde bulunması durumunda, kantitatif analizler izolasyon sıvılarında TS EN 61619, petrol ürünleri ve atık yağlarda ise TS EN 12766-1, TS EN 12766-2 ve TS EN 12766-3’e göre akredite olmuş veya Bakanlıkça yetkilendirilmiş laboratuvarlarda yapılır.
Etiketleme
PCB analizleri ile 50 ppm ve üzerinde PCB içerdiği belirlenen madde ve ekipmanlar, bunların
bulunduğu dış mekanlar standart etiket örneğine göre etiketlenir.
Arındırılacak ekipmanlar her arındırma işleminden sonra standart etiket örneğine göre
etiketlenir.
Etiketler, en az iki metreden kolaylıkla okunabilecek şekilde tasarlanır ve silinmeye dayanıklı malzemeden yapılır.
Envanter hazırlama
5 litre ve daha fazla PCB içeren madde ve ekipmanları elinde bulunduranlar, bunları, Bakanlık PCB envanterine kayıt ettirmekle yükümlüdür.
Kapasitör setlerinde 5 litre eşik değeri hesabı, seti oluşturan her bir kapasitörün PCB’li kısımlarının hacimleri toplanarak yapılır.
(3) Envantere tabi olan madde ve ekipman beyanlarında, PCB Envanter Formunun (Ek-3) kullanılması zorunludur.
Taşıma
Kullanılmış PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların taşınmasında Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinin taşımaya ilişkin hükümleri uygulanır. Taşıma esnasında PCB ile kirlenmiş her türlü malzemeye tehlikeli atık muamelesi yapılır ve bertarafı sağlanır. Zorunlu bir durum yoksa ekipmanlardaki sıvı kısım boşaltılmadan taşıma yapılır. Zorunlu durumlarda boşaltılan sıvılar çarpma ve darbelere karşı önlem almak amacıyla palet üzerine yerleştirilmiş konteynerlerle taşınır. Araçların kapalı kasa olması ve PCB’lerin temizlenmesi için ihtiyaç duyulan araç, gereç ve kimyasalın araçta bulundurulması gerekir.
Geçici depolama
Hizmet dışına alınan madde ve ekipman zemin geçirimsizliği sağlanmış, kapalı ve havalandırma imkânı bulunan tesis içinde belirlenmiş alanlarda geçici olarak depolanabilir.
- Sızdırma riski bulunan ekipmanların, sıvı kısmı boşaltıldıktan sonra geçici depolaması yapılır. Sıvıların aktarıldığı konteynerler, Ek-1’in (A) bölümünde bulunan etiket örneğine göre işaretlenerek en kısa zamanda bertarafı sağlanır. Geçici depolamaya alınan ekipman ve maddelere ilişkin bilgiler, PCB Envanter Formuyla (Ek-3) Bakanlığa bildirilir.
Arındırma
500 ppm ve üzerinde PCB içeren transformatörler aşağıdaki koşullara uygun olarak arındırılır.
- Arındırmanın amacı, PCB düzeyini 500 ppm’in altına, eğer mümkün ise 50 ppm’in altına düşürmektir.
- transformatörlerde PCB içermeyen değiştirme sıvılarının çevre ve insan sağlığı açısından daha az riskli olanları kullanılır.
- Transformatörlerde yapılacak sıvı değiştirme işlemi, bir defada ve PCB bertarafı gerektirmeyecek şekilde yapılır.
- Arındırma yapıldıktan sonra transformatör etiketleri yeni bilgileri içerecek şekilde değiştirilir.
- İzolasyon sıvıları 50 ppm-500 ppm arasında PCB içeren transformatörler uygun olarak arındırılır ya da verimli kullanım ömürleri sonunda bertaraf edilir. Verimli kullanım ömrü 2025 yılını aşabilecek olan transformatörler için süre uzatımı Bakanlıkça değerlendirilir.
- Transformatörler dışındaki diğer ekipmanlara uygulanacak arındırma işlemleri, Bakanlığın uygun görüşü alınarak yapılır.
- Kâğıt, tahta, karton gibi PCB emici malzemeler hariç, arındırma işleminden sonra PCB düzeyi 50 ppm değerinin altına düşürülen metal, porselen, saç levha ve diğer maddelerin geri kazanımı yapılabilir.
Bertaraf
- Ek-4’te belirtilen madde ve ekipmanlar ile PCB’yle kirlenmiş temizleme sıvıları, kâğıt, tahta, plastik, tekstil parçaları, koruyucu giysi ve ekipman, toprak, inşaat ve hafriyat atıkları gibi 50 ppm ve üzerinde PCB içeren sıvı, katı ve macunumsu tüm maddeler, ekipman ve atıklar Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine uygun olarak lisanslı tesislerde bertaraf edilir.
- PCB içeren yağların geri kazanım ve bertarafında Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğine uyulur.
- PCB’nin yakılarak bertaraf edilmesinde Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde belirlenmiş olan teknik standartlara uyulması zorunludur. Yakmayla (D10) sağlanan güvenli bertaraf standartlarının ve mevcut en iyi teknolojilerin gerekliliklerinin yerine getirilmesi koşuluyla, PCB’lerin bertarafı için biyolojik veya fiziksel/kimyasal işlemler gibi, yakma dışı yöntemler de uygulanabilir.